Whisky Jargon
De wereld van whisky wordt gedomineerd door een heleboel technische termen die wel eens voor verwarring kunnen zorgen. Daarom zetten we hieronder alle handige definities voor je op een rij die we gebruikt hebben op onze website.
A
Afdronk
Het lang aanhouden van smaken die in de mond blijven hangen na het proeven van whisky.
Angels’ share
Een percentage van de whisky dat tijdens het rijpingsproces uit het vat verdampt. Dit wordt in het Nederlands ook Engelendeel genoemd. Dit verlies is normaal gesproken circa 2% per jaar. Een wel eens gehoorde grap is dat de huidige wanorde op de wereld te wijten is aan het feit dat de engelen in de hemel constant dronken zijn.
ASB / American Standard Barrel (200 liter)
Een ASB wordt gemaakt van Amerikaans eiken en gebruikt in de bourbon industrie. Het vat heeft een grotere capaciteit en wordt in een later stadium vaak gebruikt voor het rijpen van Schotse en Ierse whisky.
B
Barley
Barley is het Engelse woord voor gerst en het belangrijkste ingrediënt en rijkste grondstof voor het maken van (single malt) whisky.
Blended malt whisky
Een mix bestaande uit 2 of meer malt whisky’s afkomstig van meerdere distilleerderijen. Vroeger ook wel vatted malts of pure malts genoemd.
Blended whisky
Een whisky die is samengesteld uit een mix (blend) van andere single malt of grain whisky’s om een aparte smaak en karakter te verkrijgen. Dit kan van verschillende distilleerderijen en verschillende leeftijden zijn.
Bottelen
Op flessen trekken, m.a.w. overhevelen van het vat naar flessen. Dit gebeurt sporadisch nog handmatig, maar meestal gebeurt dit machinaal.
C
Cask
Zie vat.
Cask Finish
Het gebruik van een andere vatsoort voor een extra rijping, bijvoorbeeld port- of rumvaten.
Cask strength
Het bottelen van whisky op hun oorspronkelijke vatsterkte. Sommige whisky's worden niet verdund alvorens gebotteld te worden. Afhankelijk van de leeftijd kan het alcoholpercentage oplopen van 40% tot zelfs 65%. Hoe jonger de whisky, hoe hoger het percentage.
Chill filtration
Whisky wordt voor het bottelen vaak afgekoeld ter verwijdering van natuurlijk residu, zodat de whisky niet gaat vlokken als het bij lage temperatuur wordt opgeslagen of wordt aangelengd met water.
Column Still
Roestvrij stalen kolomketel, ontworpen door Aeneas Coffey, welke wordt gebruikt voor het efficiëntere continudistilleren. Kan worden gebruikt voor het maken van bourbon, graanwhisky, vodka en neutrale alcohol.
Connaisseur
Expert, kenner, fijnproever.
Cutting
Het proces waarbij men natuurlijk water toevoegt aan de whisky alvorens deze te bottelen. Dit gebeurt voornamelijk met whisky’s die een alcoholgehalte tussen 40% en 45% ABV hebben. Op die manier kan men de smaak afstemmen op een groter publiek.
D
Deluxe blend
Blended whisky waarbij er een hoger percentage single malt whisky wordt gebruikt.
Distillatie
Het proces waarbij de wash door verhitting van de still wordt omgezet tot een alcoholische spirit. De dampen stijgen op in de hals van de still waarna ze een vloeibare vorm aannemen en terugvloeien.
Dram
Volkse term waarmee een glas whisky wordt bedoeld. In Ierland is een dram 2.5 cl en in Schotland 3.5 cl.
E
Engelendeel
Zie Angels’ Share.
F
Feints
Technische term waarmee het laatste deel van de gedistilleerde low wines wordt bedoeld. Het eerste deel wordt foreshots genoemd, het middelste deel middle cut.
Fenolen
Chemicaliën die vrijkomen via de rook van de turfverbranding tijdens het mouten. De hoeveelheid wordt uitgedrukt in PPM. Hoe hoger de PPM, hoe rokeriger de whisky smaakt.
Fermentation
Zie Gisting.
Finishing
De term voor het overdoen van malt whisky die gerijpt heeft in een bourbonvat in een tweede vat, daarvóór vaak gebruikt voor port of sherry, voor een periode van ongeveer zes maanden. Dit geeft de whisky meer complexiteit, diepte en een breder smaakpalet. Zie ook Cask Finish.
Foreshots
Technische term waarmee het eerste deel van de gedistilleerde low wines wordt bedoeld. Het middelste deel wordt middle cut genoemd, het laatste deel feints.
Fust
Zie Vat.
G
Gisting
Ook wel fermentatie genoemd. Het proces waarbij suikers in alcohol worden omgezet. Bij whisky is dat de wort die door toevoeging van gist een alcoholhoudende vloeistof, genaamd wash, wordt.
Grain whisky
Een whisky met graan als hoofdbestanddeel (in plaats van gerst), voornamelijk in de Verenigde Staten geproduceerd.
Grist
De brij die ontstaat wanneer water aan de mout wordt toegevoegd. Hieraan wordt middels het mashen een suikeroplossing onttrokken, de zogenaamde wort. Deze wordt vervolgens verwerkt tot de wash die wordt gedistilleerd.
H
Hogshead
Zie Okshoofd.
I
J
K
Kiln
Droogoven waarin de gekiemde gerst na het mouten wordt gedroogd. Dikwijls wordt turf gebruikt om de oven te stoken, waardoor de whisky zijn turfachtige geur en smaak krijgt.
Kilning
Het drogen van de gemoute gerst in de kiln of droogoven.
L
Low Wine
Tijdens het distilleerproces wordt de wash verdampt in de washstill, het eerste distilleervat. De damp stijgt op in de hals van de still en condenseert opnieuw. Deze vloeistof wordt de low wine genoemd. De low wine gaat dan in het tweede distilleervat, de zogenaamde spirit still.
Lyne arm
De pijp van de ketel waar de spiritdampen doorheen gaan om vervolgens weer te condenseren tot een vloeistof. Van de hoek van de pijp wordt beweerd dat deze van invloed is op het karakter van de whisky en een bijdrage levert aan de stevigheid ervan.
M
Malt
Zie Mout.
Malt whisky
Zie Single Malt.
Malting
Zie mouten.
Mashing
Het pletten en fijnmalen van de mout tot een soort grove bloem, ook wel grist genaamd. Dit gebeurt in een grote kuip met heet water (mash tun), waarbij er oplosbare suikers aan onttrokken worden.
Mash tun
Een grote tank van roestvrij staal waarin het mashen plaatsvindt.
Master Blender
De master blender (of meesterblender) is een persoon die voor een distilleerderij werkt en op wetenschappelijke manier whisky’s selecteert en mengt om een blended whisky te creëren van superieure kwaliteit.
Maturation
Zie Rijping.
Middle Cut (ook wel heart of the run genoemd)
Technische term waarmee het middelste deel van de gedistilleerde low wines wordt bedoeld. Het eerste deel wordt foreshots genoemd, het laatste deel feints. Enkel de middle cut wordt gebruikt voor het finale product. De foreshots en feints worden bij de volgende batch van low wines gevoegd voor verdere distillering.
Mout
Het resultaat van de gerst nadat die het moutproces heeft doorgemaakt (zie mouten).
Mouten
De eerste stap in het productieproces van whisky maken, waarbij gerst in grote bakken met warm water (steeps) wordt geweekt, waarna de graankorrels gaan ontkiemen.
N
New Make
Het heldere, doorzichtige distillaat dat bruikbare alcohol bevat en in het vat wordt overgeheveld om te rijpen tot whisky.
O
Okshoofd
Een vat van 250 liter. Dit is het ideale en meest toegepaste formaat dat we gebruiken om whisky te laten rijpen. Uit de Verenigde Staten geïmporteerde vaten worden door de kuipers doorgaans omgebouwd tot okshoofden.
On the rocks
Populaire – doch controversiële – manier van whisky drinken, namelijk door toevoeging van één of meerdere ijsblokjes (rocks).
P
Peat
Zie Turf.
Pot Still
Still die gebruikt wordt om single malts te produceren. Ze zijn gemaakt uit koper met een ronde potvorm aan de basis, waarin de wash wordt verhit.
PPM
Afkorting van Parts Per Million; de wetenschappelijke maat om de hoeveelheid fenolen in een whisky te meten, die door het branden van turf werden opgenomen.
Pure Malts
Zie blended malt whisky.
Premium Blend
Blended whisky bestaande uit een mix van whisky’s die minimaal 12 jaar oud zijn.
Q
Quaich
Keltische drinkkroes, waarvan de vorm zou zijn ontstaan uit een schelp. De vroege exemplaren zijn van hout gemaakt, maar de nieuwere versies zijn meestal van zilver of tin.
Quarter Cask (50 liter)
Dit vat wordt ook soms firkin genoemd en gebruikt om de whisky snel en intensief smaak te geven door het grote contact tussen de spirit en het hout. De quarter cask is een vierde van de standaard Amerikaanse Barrel.
R
Reflux
Als de damp tijdens de distillatie opstijgt, condenseert een groot deel daarvan nog in de ketel terug en worden als vloeistof opnieuw gecondenseerd.
Dit wordt reflux genoemd en leidt tot een hoge zuiverheid.
Rijping
Whisky krijgt zijn individuele karakter door ten minste drie jaar te rijpen in een eikenhouten vat. In tegenstelling tot wijn vindt na botteling geen verdere rijping meer plaats.
S
Scotch
Gedistilleerde whisky met een beschermde naam afkomstig uit Schotland welke 3 jaar of langer is gerijpt.
Single Cask / Single barrel
Malt whisky die afkomstig is van slechts één distillatieronde uit één vat van één distilleerderij.
Single Malt
Pure malt bestaande voor 100% uit mout afkomstig van één specifieke distilleerderij. Deze zijn over het algemeen het duurst en worden beschouwd als de beste whisky’s.
Slàinte
Ook Slàinte Mhath (spreek uit: slaandji waah). Is de gebruikelijke manier van toasten (‘proost’ of ‘gezondheid’) in Ierland en Schotland. Komt uit het oude Ierse Gaelic dialect en betekent letterlijk ‘goede gezondheid’.
Snifter
Een tulpvormig glas dat ideaal gevormd is om whisky te proeven. Het heeft een brede basis met een versmalling naar de rand toe om de aroma’s beter te kanaliseren.
Spirit
Hiermee wordt het distillaat genoemd dat op vaten worden gerijpt. Het distillaat krijgt pas de benaming whisky nadat het minimaal drie jaar en 1 dag gerijpt heeft.
Spirit safe
Een koperen kast met glas, waardoor de spirit loopt tijdens de distillatie, met een aantal glazen buisjes die dienen als opvang van het distillaat. De spirit safe wordt door de stillman gebruikt om de low wines te scheiden van de foreshots en feints.
Spirit Still
De tweede still (distilleervat) waarin de low wines van de wash verder worden gedistilleerd tot een spirit met een alcoholgehalte tussen de 64% en 69%. Het distillaat wordt in drie delen opgedeeld : de foreshots, de middle cut en de feints. Alleen de middle cut van dit distillaat wordt gebruikt voor rijping, de andere worden terug aan de low wines toegevoegd voor verdere distillatie.
Steeps
Grote bak die gebruikt wordt bij het mouten, waarin gerst geweekt wordt met warm water om het kiemingsproces te starten.
Still
Distilleervat of distillatiekolf.
Stille distilleerderij
Term om een distilleerderij aan te duiden die (tijdelijk) geen whisky meer produceert.
Stillman
De persoon die op vakkundige wijze de middle cut van de foreshots en feints scheidt nadat deze uit de low wines zijn gedistilleerd en overhevelt naar de eiken vaten voor rijping.
Straight
Pure whisky zonder toevoeging van ijs, water of frisdrank. Soms ook straight up genoemd.
T
Tannine
De hoeveelheid tannine in het hout van het vat bepaalt de kleur van de uiteindelijke whisky. Hoe meer tannine, hoe donkerder de kleur. Tannine kan een stroef gevoel in de mond geven, helemaal wanneer de spirit te diep in het hout is doorgedrongen en veel tannine heeft opgenomen.
Tasting notes
Proefnotities van de whisky die worden gemaakt tijdens nosing & tasting sessies.
Tumbler
Een breed glas met dikke bodem zonder vernauwing naar de rand toe. Minder geschikt voor het proeven, maar zeer geschikt om whisky te drinken (al of niet met toevoeging van water of ijs).
Turf
Turf bestaat uit plantenresten die in de loop van honderden / duizenden jaren zijn vergaan onder invloed van water en deels zijn verkoold door chemische processen en hiermee een metersdikke veenlaag hebben gevormd. In de whiskyindustrie wordt turf gebruikt om gerst te drogen tijdens het mouten, waarbij de scherpe rook wordt geabsorbeerd door de graankorrels en de smaak op die manier aan de whisky wordt toegevoegd.
U
V
Vanilline
Een stof met een naar vanille ruikende geur die het fust afgeeft aan de spirit en zodoende bijdraagt aan de specifieke smaak en kleur van de whisky.
Vat
Eiken ton, ook wel fust of cask genoemd, waarin de spirit rijpt om whisky te worden. Het is normaal om whisky te laten rijpen in vaten die eerder gebruikt zijn voor bourbon (Amerikaans eiken) of sherry (Europees eiken) om de botteling zijn karakter te geven.
Vatted malt
Zie blended malt whisky.
Vintage Malt
Exclusievere variant op malt whisky waarbij het jaartal van de distillatie op de fles wordt vermeld. Daarnaast moet ook het jaar van distillatie op het etiket vermeld staan.
W
Warehouse
Het pakhuis of opslagplaats waar de vaten whisky worden bewaard tijdens de rijping. De temperatuur en vochtigheid wordt hier scherp bewaakt. Oude traditionele pakhuizen, waarbij de vaten maximaal driehoog opgestapeld liggen heten dunnage warehouses en de modernere pakhuizen met wel ruimte voor 20.000 vaten heten racked warehouses. De vaten worden hierbij opeengestapeld in stalen rekken.
Wash
Een vloeistof met doorgaans 7-8% alcohol, die wordt geproduceerd tijdens het gistingsproces en daarna naar de washketel gaat voor de eerste distillatie.
Washback
Een groot gistingsvat van oorspronkelijk hout, maar tegenwoordig roestvrij staal, waarin het gistingsproces plaatsvindt. De toegevoegde gist zorgt ervoor dat de suikers in de wort worden omgezet in alcohol en kooldioxide.
Wash Still
Het distilleervat waarin de wash wordt verwerkt. Dit is het eerste vat. Het bekomen distillaat wordt de low wine genoemd. Deze wordt dan overgeheveld naar het tweede vat, de zogenaamde Spirit Still.
Whisky / Whiskey
Technisch gezien kan elk distillaat van gerst (mout) of graan, dat minimaal drie jaar gerijpt heeft in een vat, de term whisky dragen.
Worm-tub
De worm tub is een grote tank met daarin de worm, een koperen pijp die in koud stromend wordt gedompeld. Meestal zijn ze verzonken in de vloer of zijn het grote houten vaten.
Wort
Een warme, suikerhoudende vloeistof die de oplosbare suikers uit de mout bevat, opgelost in warm water. Wort is de vloeistof die verder gaat naar het gistingsproces, waar de suikers worden omgezet in alcohol.
X
Y
Z