Schotland kent momenteel ruim 90 malt whisky distilleerderijen, waarvan de meeste in de regio Speyside (in het noordoosten van Schotland) te vinden zijn. Voor meer informatie over de verschillende whisky regio’s klik hier. Daarnaast bestaan er naast de actieve distilleerderijen in Schotland ook bottelingen van zogenaamde stille distilleerderijen. Deze stille distilleerderijen hebben de productie stilgelegd en zullen misschien in de toekomst opnieuw beginnen met distilleren óf ze zijn er helemaal mee gestopt. Maar soms wordt er nog tot tientallen jaren na zo’n sluiting mondjesmaat uit de nog aanwezige voorraad geleverd. Deze flessen worden vaak ware collector items, want op = op.

Aan de smaak van de single malt is vaak al te herkennen in welk gebied het is gemaakt. Dit heeft te maken met diverse omgevingsfactoren zoals de kwaliteit van het water, de gerst en turf. Deze factoren zorgen ervoor dat de smaak van een single malt whisky vaak meer uitgesproken is dan die van een blended whisky, wat overigens niet verward moet worden met blended malt whisky! 

Blended Malt Whisky is namelijk een mix bestaande uit 2 of meer malt whisky’s afkomstig van meerdere distilleerderijen. Vroeger werd dit ook wel vatted malts genoemd, maar na de wijziging van de regels door de Royal Scotch Whisky Association in februari 2005 moesten alle vatted en pure malts vanaf dat moment blended malts genoemd worden. Dit om de bijzondere single malt categorie te beschermen en ervoor te zorgen dat de consument precies zou weten wat zij kocht. Maar velen vragen zich nu af of de nieuwe naam blended malt de consument niet nóg meer verwart.

Om de verwarring compleet te maken is er ook nog single grain whisky. Dit is geen grain whisky maar een malt whisky waarvan de gerst van één type is en van één en dezelfde locatie komt. 

En dan heb je ook nog single cask of single barrel whisky. Deze worden gebotteld vanuit één-en-dezelfde vat. Op het etiket van de fles wordt dit vermeld als single cask of single barrel. Het betekent dus concreet dat de whisky in de fles afkomstig is uit één specifiek vat. Dit zegt dus niets over de kwaliteit van de whisky, zoals vaak wordt gesuggereerd. Het kan zowel goed als slecht zijn, maar het is natuurlijk logisch dat de distilleerder de whisky niet op de markt brengt als de whisky niet van voldoende kwaliteit is.

In dit kader zou je kunnen stellen dat wanneer een whisky single grain, single cask is dat deze redelijk exclusief is…. Snapt u het nog? We gaan verder…

Naast de omgevingsfactoren beïnvloeden ook de verschillen in de bereidingswijze en de rijping de uiteindelijke smaak van de malt. Van vroeger uit lieten veel Schotse distilleerderijen hun whisky rijpen in reeds eerder gebruikte sherryvaten afkomstig uit Spanje. Deze werden voorheen namelijk in grote hoeveelheden door het Verenigd Koninkrijk geïmporteerd. Maar tegenwoordig worden er ook steeds vaker bourbonvaten uit de Verenigde Staten gebruikt, omdat de vanilline en tannine in het Amerikaanse eikenhout de Schotse whisky extra karakter geven. En er wordt ook steeds meer geëxperimenteerd met andere vaten, waarin bijvoorbeeld eerder port of rum is opgeslagen. Voor meer informatie over vaten & rijping klik hier.

Een andere variant op malt whisky is de meer exclusieve vintage malt, waarbij het jaartal van distillatie op de fles wordt vermeld. Ze worden in kleine hoeveelheden op de markt gebracht en naast het jaar van distillatie moet ook het jaar van botteling op het etiket staan. Zo kan bepaald worden hoe oud de whisky is, want eenmaal in de fles ontwikkelt deze zich niet verder.

Verder heb je dan nog de single cask releases van onafhankelijke bottelarijen. Deze uitgaven zijn soms al op de markt verkrijgbaar, terwijl de oorspronkelijke distilleerder ze nog moet bottelen. Dit komt doordat deze partijen één vat van een distilleerderij kopen en deze in eigen beheer bottelen.

Malt whisky is de “originele” whisky van de Schotse Hooglanden, maar vandaag de dag zijn single malts verkrijgbaar uit diverse delen van de wereld.  Japan maakt sinds de jaren 20 van de vorige eeuw malt en inmiddels worden er ook in Canada, Brazilië, India, Nieuw Zeeland, delen van Azië en (in kleinere hoeveelheden) in vrijwel alle Europese landen malt gemaakt. Zo kennen we in Nederland Fryske Hinder en Millstone. Voor meer informatie over deze whisky’s kun je verder lezen onderaan deze pagina.

De eerste blended whisky’s werden rond 1853 gemaakt door Andrew Usher, een whiskyhandelaar uit Edinburgh en vaak wordt zijn Old Vatted Glenlivet aangehaald als eerste blend. Blenden werd mogelijk gemaakt door de uitvinding van het continudistilleren door Aeneas Coffey, en door een wetsverandering die het mogelijk maakte dat er geblend werd voordat er belasting over de drank was afgedragen. Tevens hielp het mee dat de Franse cognacproductie rond 1875 instortte, doordat de druifluis de Franse wijngaarden grotendeels verwoestte. Als gevolg daarvan werd er vaker whisky gedronken in plaats van cognac.

En sinds die tijd is de populariteit van de blends gigantisch toegenomen. Blended whisky is veruit de grootste categorie en kan uit tientallen verschillende whisky’s samengesteld worden.

De blended whisky bestaat meestal voor 40% uit malt en 60% uit grain.  Op deze manier wordt whisky gemaakt die constant van kwaliteit en smaak is, maar deze is vaak minder uitgesproken dan die van een single malt whisky. Sommige whiskydrinkers hebben een voorkeur voor de lichtere en smakelijke blends, in plaats van de sterk wisselende en sterk (-er) smakende single malt whisky’s en Ierse whiskey. Doordat malt whisky’s geblend worden met grain whisky’s is de prijs over het algemeen veel goedkoper. 

In Deluxe blends wordt meer single malt gebruikt, waardoor het ook iets exclusiever is en in gewone blends wat minder. Bij Premium blends bestaat de blend uit whisky’s die minimaal 12 jaar oud zijn. 

Voor de meesterblenders in de wereld van het distilleren is een bijzondere taak weggelegd. Zij zijn verantwoordelijk voor de keuze van de voor een blend benodigde whisky’s. Richard Paterson van Whyte & Mackay omschrijft die kunst als een kwestie van “90% instinct en een feelgoodfactor”.

De whisky consumptie in Nederland bestaat ruwweg uit zo’n 90% Schotse whisky, waarvan 85% blended Scotch en 5% malt whisky is. De overige 10% bestaat uit Ierse, Amerikaanse, Canadese en overige Whisk(e)y.

Ierse whiskey

Een eeuwige discussie tussen Ieren en Schotten over wie nu eigenlijk de whisky heeft uitgevonden is niet zo lang geleden beslecht. Wetenschappelijk staat vast dat de Ieren de whisky hebben uitgevonden en hebben meegebracht naar Schotland. De Schotten beweren nu dat dit zo mag zijn, maar dat zij het procédé daarna hebben verbeterd en de whisky hebben gemaakt tot wat hij nu is.

 Dat er een wezenlijk verschil is kun je echter wel stellen. Waar Schotse single malt whisky’s worden gemaakt van uitsluitend gemoute gerst, wordt de Ierse whiskey gemaakt van zowel gemoute als ongemoute gerst in een pure pot still. De whiskey is vol van smaak en in het Victoriaanse tijdperk werd er in Ierland vrijwel geen andere whiskey gemaakt. Tegenwoordig is Midleton de enige die nog pure pot still stookt. Daarnaast hebben we in Ierland ook de single malt whiskeys, grain whiskeys en blended whiskeys.

Het belangrijkste verschil tussen Schotse en Ierse whisk(e)y's is (behalve de schrijfwijze) dat Ierse whiskey geen rooksmaak heeft. Dit komt omdat deze niet boven turf wordt geëest en omdat de whiskey drie keer wordt gedistilleerd in plaats van twee keer. Voor Ierse whiskey worden granen als tarwe, haver en rogge (rye) gebruikt.

Een uitzondering op de gebruikelijke Ierse whiskey is Connemara. Deze Peated Malt whiskey wordt wel gemaakt van gerst en op de Schotse wijze slechts twee maal gedistilleerd. Daarbij wordt wél turf gebruikt, zodat er een rooksmaak (peat = turf) ontstaat. Deze Ier heeft dan ook een zeer Schots karakter.

Tennessee Whiskey

Deze whiskey werd al in de 18e eeuw gemaakt in Tennessee op vrijwel dezelfde manier als bourbon. In de tweede helft van de 19e eeuw zouden er  zo’n zevenhonderd ketels in bedrijf zijn geweest, maar Tennessee viel in 1919 helemaal droog en het distilleren bleef daarna tot 1938 illegaal.

Het recept van Tennessee whiskey moet ook 51% mais bevatten, maar mag geen bourbon genoemd worden, omdat het voor het rijpen door een drie meter dikke laag van suikeresdoorn houtskool wordt gefilterd. Hierbij druppelt de whiskey meteen na het distilleren heel langzaam door de houtskool, waardoor de whiskey een bijzonder en uniek karakter krijgt.  Dit proces wordt bij het bekendste Tennessee Whiskey merk Jack Daniels "charcoal mellowing" genoemd. In 1941 werd het houtskoolfilteren erkend in een brief van de Amerikaanse belastingdienst aan Jack Daniel Distillers. Dit onderscheidende aspect staat bekend als Lincoln County Process, een verwijzing naar Lincoln County, Tennessee, waar Jack Daniel was begonnen.

Corn Whiskey

Corn Whiskey is (nog meer) in opmars door TV-programma’s als Moonshiners, waarbij de kijkers een kijkje kunnen nemen in het illegale “moonshine” circuit. 

Corn whiskey wordt gedistilleerd uit een gegiste mash van minimaal 80% mais op een alcohol percentage van minder dan 80%. Het is de enige Amerikaanse whiskey die niet hoeft te rijpen in nieuwe, geblakerde eiken vaten en er is ook geen minimale rijpingsduur voorgeschreven. De whiskey wordt vaak nieuw en glashelder verkocht en als het al wordt gerijpt, dan moet je denken in perioden van maanden in plaats van jaren. Een bekende corn whiskey is Georgia Moon (niet illegaal by the way).

De whisky’s worden gemaakt in distilleerkolommen, maar elke distilleerderij produceert een hele reeks van soorten en elke blend bevat tussen de 15 en 50 verschillende whisky’s. Net als in Schotland moet de drank ten minste drie jaar rijpen, hoewel veel zes tot acht jaar blijven liggen. Tegenwoordig zijn er nog zo’n 12 distilleerderijen over welke in eigendom zijn van 10 bedrijven. Alle distilleerderijen die zo’n 40 jaar geleden actief waren, zijn in andere, vaak buitenlandse handen overgegaan.

Schotse blends zijn duidelijk een inspiratie geweest voor de Canadese whisky. Ze worden op een bijna zelfde manier geproduceerd, maar hun whisky’s zijn vaak lichter, zoeter en fruitiger dan Scotch Whisky. Anders dan in Amerika zijn er geen voorschriften voor de receptuur. De basis is licht en redelijk neutraal van karakter en wordt gemaakt van rogge, gerst, tarwe of mais. Bijzonder is dat het bij het maken van Canadese whisky toegestaan is om tot 9,09% andere dranksoorten toe te voegen om de gewenste smaak te verkrijgen. Dit kan van alles zijn zoals sherry of fruitwijn. 

Het merk Canadian Club is in Canada de bestverkopende whisky en ook in Amerika doen de Canadese whisky’s het zeer goed. Er wordt zelfs meer Canadese whisky in de Verenigde Staten gedronken dan bourbon! Een groot deel van de Canadese whisky’s wordt dan ook speciaal voor deze Amerikaanse markt geblend.

Europese Whisky

De afgelopen jaren heeft, als gevolg van de wereldwijd groeiende vraag naar whisky, een aantal kleinschalige Europese distilleerderijen de activiteiten uitgebreid met het maken van whisky. In het noorden van Europa betreft dit veelal uitbreiding van bestaande bierbrouwerijen en in het zuiden worden ketels die gebruikt werden voor het stoken van cognac ingezet voor de whiskyproductie.

Ook Nederland is goed vertegenwoordigd met o.a. Frysk Hinder en Millstone.  

Frysk Hynder (Fries Paard) is de eerste single malt van Nederlandse bodem. De whisky is voor het eerst gestookt en gelagerd in 2002 en de eerste flessen Frysk Hynder kwamen in 2005 op de markt.  

Millstone Whisky is afkomstig van Zuidam Distillers en heeft meerdere whisky’s waaronder een Dutch Single Malt Whisky en Dutch Rye whisky in haar assortiment.